Stanisława Dorota Nikodym, z domu Liliental
1897 – 1988
Stanisława Dorota Nikodym z domu Liliental (1897 – 1988) urodziła się w Warszawie, w rodzinie Natana Nuchima Lilientala – współpracownika Banku Zachodniego oraz Gitli Reginy Eiger – badaczki i etnografki zwyczajów i kultury żydowskiej. Przez sześć lat uczyła się w szkole Heleny Szalayowej – siostry Marii Skłodowskiej, po czym ukończyła siedmioklasową pensję Kazimiery Kochanowskiej. Maturę zdała w 1916 roku i tego samego roku rozpoczęła studia na Wydziale Filozoficznym UW. Po przerwie w roku szkolnym 1918/19, kiedy na kursie dla dorosłych uczyła poborowych matematyki wróciła na UW, po zakończeniu którego pracowała pod opieką prof. Mazurkiewicza. On też był promotorem Jej rozprawy doktorskiej. Stanisława Liliental była cenionym matematykiem i żoną znanego matematyka Otto Nikodyma (1887 – 1974), była również pierwszą kobieta w Polsce, która w 1925 r. uzyskała doktorat z nauk matematycznych. Rozprawa doktorska nosiła tytuł „O rozcinaniu płaszczyzny przez zbiory spójne i kontinua”. 24 czerwca 1925 roku odbyła się promocja doktorska Stanisławy Liliental na Uniwersytecie Warszawskim, a 26 czerwca 1925 r. Stanisława odebrała dyplom doktora razem z Otto Nikodymem, w czerwcu tego samego roku wyszła za niego za mąż.
Po doktoracie Nikodymowie spędzili w Paryżu rok 1925/26 na studiach matematycznych,
dzięki uzyskanemu stypendium MWRiOP. Po krótkim okresie pobytu w Krakowie przenieśli się
do Warszawy, gdzie Stanisława miała większe szanse podjęcia pracy w zawodzie matematyka.
Początkowo została bibliotekarką w Gabinecie Matematycznym TNW, kierowanym przez Samuela
Dicksteina, a niedługo później – asystentką prof. Franciszka Leji w Katedrze Matematyki
na Politechnice Warszawskiej. Okres II wojny światowej Stanisława i Otto Nikodymowie
spędzili w Warszawie. Pod okupacją hitlerowską prowadzili tajne zajęcia z matematyki
pomimo oczywistych zagrożeń. W Powstaniu Warszawskim 1944 roku stracili majątek, w tym
kilka nieopublikowanych prac matematycznych. W 1946 r. przeprowadzili się do Belgii,
gdzie wzięli udział w kongresie matematyków, później Otto prowadził wykłady w różnych
miastach europejskich, zanim wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych, osiedlając się w
Gambier w stanie Ohio. Tam też, o3.05.1974 roku zmarł Otto Nikodym. Pochowany został na
cmentarzu w polskiej Częstochowie – miasteczku Doyletown w Pensylwanii. Pomnik nagrobny
zaprojektowała sama Stanisława Nikodymowa, przewidując także miejsce pochówku dla
siebie. Jednak po śmierci męża nic jej w Stanach Zjednoczonych nie zatrzymywało,
ponieważ Nikodymowie nie mieli dzieci. Stanisława podjęła więc decyzję o powrocie do
kraju, a całą spuściznę naukową męża, dokumenty oraz swoje obrazy przekazała do Briscoe
Center for American History w Austin w Teksasie. Posiadany majątek zapisała polskiej
parafii rzymskokatolickiej, a następnie przyjechała do Polski. Zmarła krótko przed
Wielkanocą w 1988 roku. Stanisława Nikodym pisała wiersze i sztuki oraz zajmowała się
malarstwem. Będąc studentką, uczestniczyła w plenerach malarskich w Sandomierzu, w
którym malowała techniką akwerelową widoki miasta. Takie plenery odbyły się w okresie
międzywojennym kilkakrotnie (w latach 1922, 1923, 1933). Powstałe prace zostały
zaprezentowane na wystawie w 1933 roku, a po jej zakończeniu przekazane zostały przez
malarkę do muzeum w Sandomierzu (obecnie Muzeum Okręgowe), gdzie do tej pory się
znajdują. Więcej informacji na stronie:
https://en.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82awa_Nikodym
oraz w audycji radiowej pod tym
linkiem.
sk/25-04-2021
