Wanda Szmielew

1918 – 1976

Wanda Szmielew (z domu Montlak) urodziła się 5 kwietnia 1918 roku w Warszawie. W roku 1935 ukończyła Miejskie Gimnazjum im. J. Kochanowskiego i rozpoczęła studia matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Dwa lata później wyszła za mąż za Borysa Szmielewa. Szmielew, za radą Tarskiego, zaczęła pracować naukowo jeszcze na studiach pierwszego stopnia; wtedy też zainteresowała się logiką matematyczną i w 1938 roku napisała pierwszą pracę dotyczącą pewnika wyboru dla zbiorów skończonych. Ze względu na wybuch wojny artykuł ten, zatytułowany On Choices from Finite Sets został opublikowany dopiero w 1947 r. w Fundamenta Mathematicae. Wybuch II wojny światowej zmusił Ją do przerwania studiów, które podjęła po wojnie na Uniwersytecie Łódzkim. W trakcie wojny pracowała w Łodzi jako mierniczy, prowadząc równocześnie nauczanie na podziemnym uniwersytecie. Po wyzwoleniu Łodzi, w styczniu 1945 r., już w maju 1945 r. powstał Uniwersytet Łódzki, na podbudowie uczelni przedwojennych oraz uniwersytetu podziemnego. Szmielew została na nim zatrudniona od początku powstania; pracowała również na Politechnice Łódzkiej. W 1947 roku uzyskała absolutorium (jednocześnie pracując na Uniwersytecie i Politechnice Łódzkiej), po czym wróciła na Uniwersytet Warszawski, gdzie uzyskała magisterium na podstawie pracy O zupełności teorii grup abelowych bez elementów cyklicznych. Została zatrudniona w Katedrze Matematyki Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie pracowała zanim wyjechała do Stanów Zjednoczonych ukończyć doktorat pod kierunkiem Tarskiego.

W 1949 r. wyjechała do Berkeley i przez rok wykładała na Uniwersytecie Kalifornijskim, współpracując równocześnie z Alfredem Tarskim. W Berkeley w 1950 r. Wanda uzyskała stopień doktora filozofii na podstawie potężnej – 250. stronicowej pracy Arithmetical properties of abelian group napisanej pod kierunkiem Alfreda Tarskiego. Było to wybitne dzieło, które zostało opublikowane jako 70-stronicowy artykuł – Elementary properties of abelian groups w Fundamenta Mathematicae w 1954 roku, natomiast w 1956 r. zostało nagrodzone Nagrodą Ministra Szkolnictwa Wyższego.

Po obronie doktoratu Szmielew w 1950 roku wróciła na Uniwersytet Warszawski, gdzie zaczęła pracę już jako adiunkt, a po kolejnych 4 latach otrzymała tytuł docenta. Wtedy też zaczęła ściślej współpracować z Karolem Borsukiem i w 1955 r. ukazało się pierwsze wydanie ich wspólnej monografii Podstawy geometrii. W tym samym roku została odznaczona Medalem 10-lecia Polski Ludowej. W latach 1958-1962 pracowała na stanowisku docenta w Instytucie Matematycznym PAN, a w międzyczasie pełniła funkcję prezesa Oddziału Warszawskiego PTM (kadencja 1959–1961). W 1958 r. na Uniwersytecie Warszawskim rozpoczęło działalność seminarium badawcze z podstaw geometrii, znane jako centrum warszawskiej szkoły podstaw geometrii Szmielew.

W 1967 roku Szmielew została profesorem nadzwyczajnym w Katedrze Geometrii na Wydziale Matematyki i Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, którą kierowała w latach 1963–1964, w zastępstwie Karola Borsuka. W 1968 r. powstał Zespół Podstaw Geometrii, później przekształcony w Zakład Matematyki Elementarnej i Podstaw Geometrii, którego kierownikiem Szmielew pozostawała do końca życia. Ze względu na swoje zasługi dla rozwoju geometrii Profesor Wanda Szmielew nazywana jest twórczynią polskiej szkoły geometrii. W 1960 r. Wanda otrzymała nagrodę naukową Wydziału III PAN, w 1962 r. – nagrodę im. Stefana Mazurkiewicza Polskiego Towarzystwa Matematycznego, natomiast 1973 roku została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Zmarła na raka 27 sierpnia 1976 roku; została pochowana na cmentarzu parafialnym w Kołbieli.

W dorobku Wandy Szmielew znajduje się około 30 prac z podstaw matematyki. Całość Jej dorobku naukowego operowała na styku geometrii, algebry, teorii mnogości i ich wzajemnych powiązań.Zajmowała się również dydaktyką, starając się udoskonalać swoje prace i prowadzone przez siebie zajęcia. Do jej najważniejszych prac zalicza się praca doktorska, w której udowodniła, że teoria pierwszego rzędu grup abelowych jest rozstrzygalna. Opracowana przez nią aksjomatyka Szmielew-Tarskiego pozwoliła mówić o geometrii językiem algebry ogólnej, co przyczyniło się do rozwiązania wielu problemów geometrii euklidesowej. Aksjomatyka ta nie doczekała się monografii, gdyż sama Szmielew nie uważała tej koncepcji za dość prostą i naturalną, dlatego w ostatnich latach życia pracowała nad monografią, w której chciała stworzyć i opisać nową koncepcję podstaw geometrii, opartą o geometrią afiniczną. Nie była jednak nie była w stanie jej dokończyć. Monografia ta została pośmiertnie wydana przez Jej współpracowniczkę – Marię Moszyńską w 1981 roku.

Źródla:

https://www.mimuw.edu.pl/wspomnienia
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wanda_Szmielew
https://www.genealogy.math.ndsu.nodak.edu/id.php?id=32659
https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Szmielew/

Szmielew – uf/03-11-2022